“Elke opeenvolgende woordelys is meer en meer verafrikaans. Hulle het in ’n stadium tussen 1920 en 1930 so ver gegaan dat die Akademie, wat toe nog Hollands was, gesê het ‘hokaai mense, ons gee ’n lys met korreksies uit vir al die woorde wat julle geskrap het’,” vertel van Rensburg met ’n grinnik.

Dié prof en navorsingsgenoot by die Noordwes-Universiteit, wat die AWS as ’n soort mes en vurk vir die gebruik van Afrikaans beskryf, meen ’n mens kan nie die waarde van dié stuk taalgereedskap onderskat nie. “Geskrewe Afrikaans sou hoegenaamd nie sonder die woordelys kon bestaan het nie. Sonder die AWS sou elke ou geskryf het soos hy wou. Ek dink die Taalkommissie is miskien die belangrikste komitee wat vir 100 jaar sy werk in Afrikaans gedoen het.”

’n Liefdestaak

Dié kommissie, wat nie kantore van sy eie het nie en as ’n reël ten minste twee keer per jaar vir ’n week by verskillende plekke bymekaarkom, doen sy werk sonder dat hy ’n sent daarvoor vergoed word. Die nege lede van die huidige Taalkommissie – akademici sowel as taalpraktisyns – het sedert 2009 meer as 700 uur slegs aan gesamentlike vergaderings bestee om die AWS by te werk. Vanaf 2011 vergader hulle boonop buiten die formele vergaderings op ’n digitale forum waar daar tussen 2011 en 2017 altesame 1 106 onderwerpe en 2 706 antwoorde en reaksies van Taalkommissielede was.”

Daar was toe sprake daarvan dat die Taalkommissie ingelyf moes word by die staat, maar een van die probleme was: Hoe maak jy met hierdie eienaardige werkswyse van die Taalkommissie?

Die enigste tyd toe daar sprake van amptelike kantore vir die Taalkommissie was, was in die 1940’s en 1950’s in die era van die terminoloë.

“Die regering van die dag het Afrikaanse terme nodig gehad vir alles wat gewoonlik uit Engels of selfs uit Frans moes kom, en dit het hulle dan by terminoloë gekry en nie by die AWS-mense nie. Dit het hul gesag ’n bietjie ondermyn,” sê Van Rensburg.

“Die terminoloë het in staatsdienskantore gesit of by groot maatskappye. Daar was toe sprake daarvan dat die Taalkommissie ingelyf moes word by die staat, maar een van die probleme was: Hoe maak jy met hierdie eienaardige werkswyse van die Taalkommissie? Dit pas nie by die staatsdiens se manier van werk nie. Wat gelukkig was, want as hy toe by die staatsdiens ingelyf was, sou die woordelys en spelreëls dalk nie 1994 oorleef het nie.”

Die AWS betree ’n nuwe era

’n Groot keerpunt in die geskiedenis van die AWS het in 1991 gekom met die onkeerbare vernuwing wat in Suid-Afrika en wêreldwyd voortgestu het.

Prof. Gerhard van Huyssteen, voorsitter van die huidige taalkommissie, vertel mense het anders begin dink oor die AWS in dié tyd.

Nie alleen was daar ’n groter openheid oor die spelreëls nie, daar is vir die eerste keer meer woorde opgeneem uit ander variëteite van Afrikaans.

Met die wenteling van die eeu was daar ’n groter versugting na pragmatisme en “daarom is die 2002-AWS eintlik die eerste AWS wat ’n bietjie meer gebruikersvriendelik is. Die reëls word beter georganiseer en saamgegroepeer en die uitleg van die boek is vriendeliker,” sê Van Huyssteen.

Die achilleshiel van die AWS was dat dit baie jare lank die domein van die spreekwoordelike grysskoen- wit mans was en dat die eerste vroue en bruin lede eers tussen 1992 en 2002 aangestel is op die Taalkommissie wat die negende AWS saamgestel het.

Die ander slang in die klitsgras was natuurlik die woordjie “Standaardafrikaans” wat vir baie in ons wye en droewe land ’n vloekwoord geword het.

“Daar was baie gesprekke en twiste hier van die 1980’s af,” onthou Van Rensburg.

“Dit het gegaan oor die herstandaardisering van Afrikaans sodat Afrikaans se dialekte – die manier van praat in die Kaap, die manier van praat van die Griekwas, die manier van praat in die Karoo – ook in beginsel weerspieël word en nie vanweë politieke oorwegings uitgehou is nie.”

Die verandering het met stampe en stote gekom. Vir die 2002-uitgawe het die taalkommissie vir die eerste keer ’n lys woorde ingesluit wat hulle “Omgangsafrikaans” genoem het, onthou die taalpraktisyn en oud-Taalkommissievoorsitter Tom McLachlan.

“Dit het nogal ’n kommosie veroorsaak in baie opsigte. Dit het woorde ingesluit soos “pram” of jy “pose vir ’n foto” of “jy gaan vir ’n spin”. Die lys was apart van die hooflys en daardie lysie was vir sommige taalbulle ’n rooi vlag.

Hy noem vanjaar se eeufeesuitgawe van die AWS 'die volwassewording van Afrikaans in die digitale era'.

“Op die ou einde het ons toe vir die volgende AWS eintlik net ’n paar riglyne gegee van hoe ’n mens sulke goed hanteer, want omgangstaal is juis iets wat hom nie eintlik aan reëls laat bind nie. Om reëls te maak daarvoor is eintlik om die hele punt daarvan te ontken of ongedaan te maak. So in die 2009-uitgawe het ons eintlik net gesê jy hoef nie byvoorbeeld daai goed te kursiveer nie.”

In dieselfde uitgawe het die taalkommissie ook baie moeite gedoen om byvoorbeeld ’n hele klomp woorde uit die Moslemgemeenskap op te neem, “en dis absoluut beskou as standaardtaal, want dit word byvoorbeeld vir godsdiensbeoefening gebruik en so aan,” sê McLachlan.

Berig ingestuur deur prof. Wannie Carstens

Gepubliseer: Augustus 2017

© Catharina Loader 2001